Zwęzły szkic rozwoju języka greckiego

Strona w budowie!

Język grecki należy do rodziny języków indoeuropejskich. Wyodrębnienie się dialektów helleńskich nastąpiło ok. 3. tysiąclecia p.n.e. Na początku 2. tysiąclecia p.n.e. plemiona greckie zasiedlili półwysep Bałkański. Pierwszymi plemionami byli Jonowie, mniej więccej cztery wieki później Achajowie (z południa), potem zaś Eolowie i jako ostatni, idący z północy Dorowie.

W czasie greckiego osiedlania się śródziemnomorze już było jednolitym regionem kulturowym, zamieszkanym przez kultury o wysokim stopniu rozwoju, m.in. egipską i chetycką.

Półwysep Bałkański podówczas zamieszkiwali plemiona indoeuropejskie i nieindoeuropejskie. Do tych ostatnich należała, najprawdopodobniej, cywilizacja minojska (cywilizacja wyspy Kreta), której upadek nastąpił w połowie XV w. p.n.e., spowodowany tak czynnikami wewnętrznymi jak i zewnętrznymi: wybuchem wulkanu na wyspie Thira oraz najazdem nieprzyjaznych plemion, m.in. Achajów. Kultura minojska miała ogromny wpływ na kształtowanie kultury Achajów, którzy zapożyczyli ich pismo (sylabowe pismo linearne A, oraz pochodne od niego pismo linearne B), ustrój polityczny, zalążki rzemiósł i sztuki. Najbardziej rozwiniętym achajskim miastem tego czasu były Mykeny, których królem był "władca i wódz" Agamemnon, który w połowie XIII dowodził wyprawą Greków na Troję. To miasto dało nazwę kutlurze Achejów XIII - XI wieków p.n.e., czyli kulturze kryteńsko-mykeńskiej.

W końcu II tysiąclecia p.n.e. rozpoczęła się epocha migracji plemion zamieszkujących Europę i północne Bałkany. Część plemion z północnych Bałkanów podążyła na południe. Wśrod tych plemion były także Dorowie, którzy podówczas znajdowali się, prawdopodobnie, na niższym szczeblu rozwoju niż Achajowe. W wyniku najazdu Dorów i, możliwie, jeszcze jakichś przyczyn, kultura Achajska uległa prawie doszczętnemu zniszczeniu. Później plemionom greckim przyszło odtwarzać swoją kulturę prawie na nowo, poczynając m.in. z pisma. Z biegiem czasu plemiona helleńskie zasiedlili wyspy morza Egejskiego, zachodnie wybrzeże Małej Azji, Sycylię oraz południe półwyspu Apenińskiego. Ta część świata hellenistycznego zwie się Wielką Grecją w przeciwieństwie do Małej (Centralnej) Grecji.

Spowodowane wieloma czynnikami odosobnienie plemion sprzyjało wzrostu zróżnicowania dialektów, przede wszystkim w zakresie fonetycznym. Spośród takich czynników możemy wymienić zamkniętość wspólnoty rodzinnej oraz osobliwości miejsc zamieszkania (gory i wyspy). W XII - IX wiekach p.n.e. na wshodzie świata hellenistycznego wynika joński dialekt wybrzeża małoazjatyckiego.

Plemiona centralnej i częściowo wschodniej Hellady rozmawiali dialektami eolskimi (w. Lesbos, wybrzeże Małej Azji, Tesalia i Beocja na Bałkanach). Odrębną grupę składają doryckie dialekty Peloponezu i bliskie im dialekty zachodnio-południowej części Hellady.

VIII wiek p.n.e. jest wiekiem wzrostu rozwoju centralnej części wybrzeża małoazjatyckiego (Jonia). Poczynając od tego czasu Jonia staje centrum formowania podwalin życia plemion greckich: ekonomiki (to właśnie tu wynikli centra handlu), rzemieślnictwa, państwowości (tutaj sformowały się polisy -- unikatowe w historii ludzkości miasta-państwa, zbudowane na zasadach demokracji bezpośredniej), sztuki, nauki i filozofji. Właśnie wtedy, w VIII wieku zostały napisane poematy epiczne "Iliada" i "Odyseja", przypisywane Homerowi. Dlatego ten czas uważa się za czas zapoczątkowania literatury greckiej oraz języka greckiego we wszystkich jego postaciach.

Gwałtowny rozwój kultury wymagał własnego pisma. Pismo dawne, bazowane na pismie linearnym B, zostało podówczas stracone. W zamian jemu przyszedł nowy alfabet, wzorowany najprawdopodobniej na alfabecie Fenicjan¹⁾, z którymi Grecy podówczas aktywnie handlowali.

Ostateczny rozpad wspólnoty rodzinnej, który zaszedł w VII - VI wiekach p.n.e. sprzyjał wzmocnieniu polisów. Te wieki uważa się za czas utworzenia liryki i dramatu -- rodzajów literackich, które w wieku następnym miały osiągnąć szczytu swego rozwoju. Wtedy ustaliła się dyferencjacja stylowo-gatunkowa języka greckiego.

Za początek okresu klasycznego greckiej historii powszechnie jest uważany okres wojen grecko-perskich (500 -- 449 p.n.e.). W przeciągu tego czasu między polisami niejednokrotnie powstawały związki w których przewodniczyły Ateny. To spowodowało przekształcenie Aten na najpotężniesze centrum ekonomiczne i polityczne tego czasu. Po zakończeniu okresu wojen przychodzi czas rozkwitu demokracji ateńskiej, do rozkwitu czego sprzyczynił się Perykles, piastujący w latach 444 - 429 p.n.e. urząd stratega Aten.

Wzrost potęgi Aten spowodował wzrost znaczenia dialektu attyckiego. Temu sprzyjały również niesamowity rozkwit twórczości literaturnej tego miasta, jego szkoły filozoficzne i retoryczne. W X - IV wiekach p.n.e. literatura osiągnęła wysoki poziom rozwoju, język zaś utworów literackich cechował wysoki stopień ukształtowania stylistycznego.

Był to czas kiedy tworzyli wybitni tragicy ateńscy: Ajschylos (525 - 456), Sofokles (496 - 406) i Eurypides (480 - 406), oraz komediopisarz Arystofanes. Równocześnie kształciła się proza historyczna, założycielami której byli "ojcec historii" Herodot (484 - 425), który pisał w dialekcie jońskim, ateńczycy Tukidydes (465 - 399) i Ksenofont (430 - 350). W Atenach kształtowały się różne rodzaje retoryki: sądowej (Lizjasz, 445 - 380), doradczej (Demostenes, 384 - 322), oraz popisowej (Isokrates, 436 - 338).

Wbrew ówczesnej ważności dialektu attyckiego, dialekty jońskie jednak nie utraciły swego znaczenia. Ten stan rzeczy stopniowo prowadził do utworzenia "wspólnego języka", czyli koine.